Život i delo Đure Daničića

Ko je bio Đura Daničić?

Đuro Daničić rođen je pod imenom Đorđe Popović, kao četvrti sin novosadskog sveštenika Jovana Popovića i Ane, u Novom Sadu 1825. godine. Rano je ostao bez oca, a uspeo je da se obrazuje zahvaljujući požrtvovanoj majci. Od četvorice braće, dvojica su poznati – Miloš Popović, koji je bio urednik Srpskih novina i Vidovdana, i Vasilije Popović. Svoje prezime je promenio najpre u Jugović, a zatim 1847. u Daničić, a ime u Đura, i zadržao ih do kraja života. Završio je pet razreda gimnazije u Novom Sadu, a ostala tri u evangelističkoj gimnaziji u Požunu (Bratislava), od kojih se sedmi i osmi smatrani filozofskim naukama.

Pravne nauke je izučavao u Pešti i Beču, gde je došao 1845. Pod uticajem Vuka Karadžića i Miklošiča počeo je da se bavi slovenskom filologijom, kojoj je kasnije, a naročito proučavanju srpskog jezika, posvetio ceo život. Za vreme studija materijalno su ga pomagali knez Mihajlo Obrenović i Jovan Gavrilović. Godine 1856. postao je bibliotekar Narodne biblioteke u Beogradu i sekretar Društva srpske slovesnosti, a 1859. profesor Liceja (Velike škole). Zatim je na kratko vreme postao činovnik Uprave pošta, a kasnije je otišao u Zagreb kao sekretar tada osnovane Jugoslovenske Akademije. Nakon toga se vratio na Katedru srpskog jezika u Velikoj školi u Beogradu, gde je predavao do 1877. godine.

Značaj Đure Daničića

Njegov prvi rad objavljen je 1845. u Podunavci u zaštitu Vuka. Naučno obaranje teorije Vukovih protivnika Daničić je izneo u raspravi Rat za srpski jezik i pravopis 1847. godine, kojom je doprineo brzoj pobedi Vukovih ideja. Zatim je 1850. izdao Malu srpsku gramatiku, u kojoj je srpski književni jezik prvi put naučno okarakterisan. Kasnije je ovo malo delo izlazilo u više izdanja, pod nazivom Oblici srpskog jezika. Daničićeva dela, u kojima je obrađivao različite strane srpskog jezika, su: Srpska sintaksa, sa odeljkom o padežima sa i bez predloga, zasnovana na tadašnjoj lokalističkoj teoriji o padežima, Osnove, klasifikacija nastavaka za obrazovanje reči, Korijeni, Istorija oblika, slavne akcenatske studije koje su obrazovale osnovu proučavanja slovenskog akcenta.

Posebna oblast njegovog rada jeste proučavanje i izdavanje dela iz stare srpske književnosti. Mnoge pisane spomenike objavio je u Glasniku DSS, u Starinama i radu JAZU, kao i u drugim edicijama, a kao posebna izdanja priredio je i objavio: Teodosijev Život Svetoga Save, Nikoljsko jevanđelje, Žitije Svetoga Simeona i Svetoga Save od Domentijana, Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih od Danila. Time je započeo izdavanje srednjovekovnih spomenika srpske književnosti, što su kasnije nastavili Stojan Novaković, Ljubomir Stojanović i drugi naši i strani proučavaoci srpske kulturne istorije. Izdavao je spomenike značajne po svojim književnim vrednostima i one u kojima se ogleda istorijski razvoj srpskog jezika.

Đura Daničić i sprsko- hrvatski jezik

Prevođenjem se počeo baviti još kao đak Požunskog liceja. Prvi veći prevod su mu Pripovetke iz Staroga i Novoga zaveta, koje su doživele mnoga izdanja u Beogradu, Zagrebu, Novom Sadu i drugim gradovima, Pisma o službi božijoj u pravoslavnoj crkvi, Istorija srpskoga naroda. Sporazumeo se sa Britanskim biblijskim društvom da prevodi Stari zavet i na tome je radio do 1868, kada ga je izdao u Pešti. S

vi Daničićevi prevodi su rađeni vukovskim tipom književnog jezika, a po svojim kvalitetima i danas su uzor srpskog književnog jezika koji je Vuk kodifikovao. Kao i Vuk u prevodu Novog zaveta, tako je i on svojim prevodima pokazao da se na srpski književni jezik Vukovog tipa mogu prevoditi i najkomplikovaniji tekstovi, čime se dokazivala živost novog književnog jezika. Manje je poznato da je objavio i Poslovice i Hvalov zbornik.

Najznačajnije Daničićevo delo iz leksikografije je Rječnik hrvatskoga ili srpskoga jezika, koji je započeo odmah po dolasku u JAZU, i koja ga je izdala u 23 toma. Ovaj rečnik zamislio je kao istorijsko leksikografsko delo u kojem treba da se nađe i obradi sva leksika srpskih i hrvatskih pisanih spomenika od 12. veka do Vuka i nešto posle njega. Obrada obuhvata reči koje su nađene u građi, a uspostavljanje značajnih gramatičkih oblika odrednica, kao i akcenat, učinjeno je prema novoštokavskim pravilima.

Daničić je planirao da se rečnik uradi brzo, i sam je sastavio najveći deo, ali je kasniji rad proširivan novom građom i posao sa odužio celih stotinu godina. Prva sveska Rječnika pojavila se 1880, a prvi tom je završen 1882, iste godine kada je Daničić umro. Kako je rečnik rađen u Zagrebu, štampan je latinicom, za koju je preuredio nekoliko slova: za đ je uveo grafeme đ Đ, za dž —ģ, za nj — ń Ń, za lj — ļ L. Prvi tom uradio je sam, drugi do reči čobo, dok su ostale tomove uradili hrvatski lingvisti i 23. tom završili 1976. Rečnik obuhvata preko 200 000 obrađenih leksema, tačan broj nije utvrđen, a u literaturi se pominje između 250 000 i 300 000 odrednica. Ovo je jedno od najvećih dela svetske istorijske leksikografije, metodološki uzorno urađeno. Prilikom uređivanja rečnika je i preminuo 17. novembra 1882. godine u Zagrebu, a njegovo telo preneseno je u Beograd, gde je i sahranjen.